3. นาเม ครหาวิมฺหเยสุ

นามสทฺเท นิปาเต สติ ครหายํ วิมฺหเย จ คมฺยมาเน สฺสตฺยาทโย โหนฺติฯ อิเม หิ นาม กลฺยาณธมฺมา ปฏิชานิสฺสนฺติฯ เอตฺถ ‘‘ชฺยาทีหิ กฺนา’’ติ กฺนาวิกรเณ ‘‘ญาสฺสเน ชา’’ติ ชาเทโสฯ น หิ นาม ภิกฺขเว ตสฺส โมฆปุริสสฺส ปาเณสุ อนุทฺทยา ภวิสฺสติฯ กถญฺหิ นาม โส ภิกฺขเว โมฆปุริโส สพฺพมตฺติกามยํ กุฏิกํ กริสฺสติฯ วิมฺหเย-อจฺฉริยํ วต โภ, อพฺภุตํ วต โภ, สนฺเตน วต โภ ปพฺพชิตา วิหาเรน วิหรนฺติ, ยตฺร หิ นาม สญฺญี สมาโน ชาคโร ปญฺจมตฺตานิ สกฏสตานิ นิสฺสาย นิสฺสาย อติกฺกนฺตานิ เนว ทกฺขิติ, น ปน สทฺทํ โสสฺสติฯ อจฺฉริยํ อนฺโธ นาม ปพฺพต+มาโรหิสฺสติ, พธิโร นาม สทฺทํ โสสฺสติฯ (ภวิสฺสนฺติปจฺจยนโย)ฯ

4. ภูเต อี อุํ โอ ตฺถ อิํ มฺหา อา อู เส วฺหํ อ มฺเห

ภูเต ปริสมตฺเต อตฺเถ วตฺตมานโต กฺริยตฺถา อีอาทโย โหนฺติฯ ภูตานชฺชตเน อุปริ วกฺขมานตฺตา อิเม อีอาทโย ภูตชฺชตเนฯ ‘‘สุโว อโหสิ อานนฺโท’’ติอาทีสุ ภูตสามญฺเญว ภวนฺติฯ

อหสฺสุ+ภยโต อฑฺฒ-รตฺตํ วา ตทุปฑฺฒตํ;

อนฺโตกตฺวาน วิญฺเญยฺโย, อโห อชฺชตโน อิติ;

ตทญฺโญ ปน โย กาโล, โส+นชฺชตนสญฺญิโตฯ

อิติ ปฐมปุริเสกวจนํ อี,

15. อา+อี+สฺสาทีสฺว+ญ วา

อาอาโท อีอาโท สฺสาโท จ กฺริยตฺถสฺส วา อญ โหตีติ ธาตุโต ปุพฺพํ อญฯ ‘‘กตฺตริ โล’’ติ โล, เอการ+อวาเทสา จฯ

38. เอยฺยาถ+สฺเส+อ+อา+อี+ถานํ โอ+อ+อํ+ตฺถ+ตฺโถ+วฺโหก

เอยฺยาถาทีนํ โออาทโย วา โหนฺติ ยถากฺกมํติ อีสฺสตฺโถ, อภวิตฺโถ, ภวิตฺโถ, อภวตฺโถ, ภวตฺโถฯ ‘‘อา อี อู มฺหา สฺสา สฺสมฺหานํ วา’’ติ อีสฺส รสฺสตฺตํฯ โส อภวิ ภวิ, อภวี ภวีฯ

39. อุํสฺสิํ+สฺวํ+สุ

ติอุํสฺส อิํสุ+อํสุ วา โหนฺติฯ อภวิํสุ ภวิํสุ, อภวํสุ ภวํสุ, อภวุํ ภวุํฯ

42. โอสฺส อ+อิ+ตฺถ+ตฺโถ

โอสฺส ออาทโย วา โหนฺติฯ อภว ภว, อภวิ ภวิ, อิญาคเม อภวิตฺถ ภวิตฺถ, อภวตฺถ ภวตฺถ, อภวิตฺโถ ภวิตฺโถ, อภวตฺโถ ภวตฺโถฯ

43. สิ

โอสฺส สิ วา โหติฯ อภวิสิ ภวิสิ, อภวสิ ภวสิฯ อภโว ภโวฯ

45. มฺหาตฺถาน+มุญ

เอสํ อุญ วา โหติฯ อีอาทิสมฺพนฺธีนเมว คหณํฯ อภวุตฺถ ภวุตฺถฯ

46. อิํสฺส จ สิญ

อิํสฺส จ สิญ วา โหติ มฺหาตฺถานญฺจ พหุลํฯ อิการญฺญการา อุจฺจารณอาทฺยาวยวตฺถาฯ อภวสิตฺถ ภวสิตฺถ, อภวิตฺถ ภวิตฺถ, อภวตฺถ ภวตฺถ, อภวิสิํ ภวิสิํ, อภวสิํ ภวสิํ, อภวิํ ภวิํฯ อุญาคเม อาสฺส รสฺโสฯ อภวุมฺห ภวุมฺห อภวุมฺหา ภวุมฺหาฯ สิญาคเม อภวสิมฺห ภวสิมฺห อภวสิมฺหา ภวสิมฺหา อภวิมฺห ภวิมฺห อภวิมฺหา ภวิมฺหา อภวมฺห ภวมฺห อภวมฺหา ภวมฺหาฯ ปรจฺฉกฺเก – ‘‘เอยฺยาถา’’ทินา ตฺเถ อภวิตฺถ ภวิตฺถ อภวตฺถ ภวตฺถฯ รสฺเส อภวถ ภวถ, อภวา ภวา, อภวุ ภวุฯ อภวิเส ภวิเส, อภวเส ภวเส, อภวิวฺหํ ภวิวฺหํ อภววฺหํ ภววฺหํ, อสฺส อ+มาเทเส อภวํ ภวํ อภว ภว, อภวิมฺเห ภวิมฺเห อภวมฺเห ภวมฺเหฯ กมฺเม สุขํ ตยา อนุภูยิตฺโถ อนฺวภูยตฺโถ อนุภูยตฺโถ อนฺวภูสิ อนุภูสี อนฺวภูยี อนุภูยี, อนฺวภูยิํสุ อนุภูยิํสุ อนฺวภูยํสุ อนุภูยํสุ อนฺวภูยุํ อนุภูยุํ อิจฺจาทิฯ ภาเว-เตน อภูยิตฺโถ ภูยิตฺโถ อภูยตฺโถ ภูยตฺโถ อภูยิ ภูยิ อภูยี ภูยีฯ เตน อภูยตฺถ ภูยตฺถ อภูย ภูย อภูยา ภูยาฯ

โส อปจิตฺโถ ปจิตฺโถ อิจฺจาทิ กตฺตุสมํฯ กมฺเม-อปจียิตฺโถ ปจียิตฺโถ อปจียตฺโถ ปจียตฺโถฯ

จวคฺคปุพฺพ- รูเป อปจฺจิตฺโถ ปจฺจิตฺโถ อปจฺจตฺโถ ปจฺจตฺโถ อปจียิ ปจียิ อปจียี ปจียี อปจฺจิ ปจฺจิ อปจฺจี ปจฺจี, อปจียิํสุ ปจียิํสุ อปจิํสุ ปจิํสุ อปจียํสุ ปจียํสุ อปจฺจํสุ ปจฺจํสุ อปจียุํ ปจียุํ อปจฺจุํ ปจฺจุํ อิจฺจาทิ กตฺตุสมํ, ปุพฺพรูโปว วิเสโสฯ

โส คามํ อคจฺฉิตฺโถ คจฺฉิตฺโถ อิจฺจาทิ ปุริมสมํฯ

30. ฑํสสฺส จ ญฺฉง

ฑํสสฺส จ คมิสฺส จ ญฺฉง วา โหติ อา+อีอาทีสุฯ อคญฺฉิตฺโถ คญฺฉิตฺโถ อคญฺฉตฺโถ คญฺฉตฺโถ อคญฺฉิ คญฺฉิ อคญฺฉี คญฺฉี อิจฺจาทิฯ

29. คมิสฺสา

อาอาโท อีอาโท จ คมิสฺส อา โหติ วาฯ โส อคา อคมิ คมิ อคมิตฺโถ คมิตฺโถ อคมตฺโถ คมตฺโถฯ อีปจฺจเย ลสฺสาการสฺส ‘‘หิมิเมสฺว+สฺสา’’ติ เอตฺถ ‘‘อสฺสา’’ติ โยควิภาคา ทีเฆ ‘‘ทีฆา อีสฺสา’’ติ อีสฺส สิอาเทโส, อคมาสิ อคมิ คมิ อคมี คมี, อคมิํสุ คมิํสุ อคมํสุ คมํสุ อคมุํ คมุํฯ โอสฺส ออาเทเส อชฺฌคุํฯ ตฺวํ อชฺฌคา ปรสฺส โลโปฯ ตุมฺเห อชฺฌคุตฺถฯ อหํ อชฺฌคํ, มยํ อชฺฌคมฺหฯ ปรจฺฉกฺเก – ‘‘เอยฺยาถา’’ทินา ตฺเถ โส อคจฺฉิตฺถ คจฺฉิตฺถ อคญฺฉิตฺถ คญฺฉิตฺถ อคมิตฺถ คมิตฺถ อคม คม อคมา คมาฯ เต อคมู คมู, โอสฺส อาอาเทเส อชฺฌคุํฯ ตฺวํ อคมิเส คมิเสฯ ตุมฺเห อคมิวฺหํฯ ‘‘เอยฺยาถา’’ ทินา อ+มาเทเส อหํ อคมํ คมํ อชฺฌคํฯ มยํ อคมิมฺเห คมิมฺเหฯ กมฺเมอคจฺฉียิ อคมียิ, อคจฺฉิยุํ อคมิยุํ อิจฺจาทิฯ ตถา อฆมฺมี ฆมฺมี อิจฺจาทิฯ

13. มาโยเค อี+อาอาที

มาโยเค สติ อีอาทโย อาอาทโย จ วา โหนฺติฯ สกกาลโต กาลนฺตเรปิ ปจฺจยวิธานตฺโถ+ยํฯ มา ภวํ อภวิตฺโถ อิจฺจาทิฯ วาวิธานาสฺสตฺยาทิ+เอยฺยาทิ+ตฺวาทโยปิ โหนฺติ, มา ภวํ ภวิสฺสติ, มา ภวํ ภเวยฺย, มา ภวํ ภวตุ อิจฺจาทิฯ (อีอาทิปจฺจยนโย)ฯ

5. อนชฺชตเน อา อูโอ ตฺถ อ มฺหา ตฺถ ตฺถุํ เส วฺหํ อิํ มฺหเส

อวิชฺชมานชฺชตเน ภูตตฺเถ วตฺตมานโต กฺริยตฺถา อาอาทโย โหนฺติ วาฯ ‘‘เอยฺยาถา’’ทินา ตฺเถ ‘‘อา อี อู มฺหา’’ อิจฺจาทินา รสฺเส จ โส อภวตฺถ ภวตฺถ อภว ภว อภวา ภวา, เต อภวุ ภวุ อภวู ภวูฯ โอ, ‘‘โอสฺสา’’ติอาทินา ออาทโย, อภว ภว อภวิ ภวิ อภวตฺถ ภวตฺถ อภวตฺโถ ภวตฺโถ, สิอาเทเส อภวสิ ภวสิ อภโว ภโวฯ ตุมฺเห อภวตฺถ ภวตฺถฯ อหํ อภวํ ภวํ อภว ภว, มยํ อภวมฺห ภวมฺห อภวมฺหา ภวมฺหาฯ โส อภวตฺถ ภวตฺถฯ เต อภวตฺถุํ ภวตฺถุํฯ ตฺวํ อภวเส ภวเสฯ ตุมฺเห อภววฺหํ ภววฺหํฯ ‘‘อิสฺส จ สิญ’’ติ สิํ, อหํ อภวสิํ ภวสิํ อภวิํ ภวิํฯ มยํ อภวมฺหเส ภวมฺหเสฯ กมฺเม-ตฺเถ สุขํ ตยา อนุภูยิตฺถ, อิญาคมาภาเว อนุภูยตฺถ อิจฺจาทิฯ ภาเว-อภูยตฺถ ภูยตฺถ อิจฺจาทิฯ

โส โอทนํ อปจตฺถ ปจตฺถ อิจฺจาทิ กตฺตุสมํฯ กมฺเม-อปจียตฺถ ปจียตฺถ อปจฺจตฺถ ปจฺจตฺถ อปจีย ปจีย อปจียา ปจียา อปจฺจ ปจฺจ อปจฺจา ปจฺจาฯ อปจียุ ปจียุ อปจียู ปจียู อปจฺจุ ปจฺจุ อปจฺจู ปจฺจู อิจฺจาทิฯ ‘‘มาโยเค อี+อาอาที’’ติ มาโยเคปิ อาอาทโย, มา ภวํ อปจฺจตฺถ อิจฺจาทิฯ

ตถา อคจฺฉตฺถ คจฺฉตฺถ อิจฺจาทิ ปุริมสมํฯ ตถา อคมตฺถ คมตฺถ อิจฺจาทิปิ อฆมฺมตฺถ ฆมฺมตฺถ อิจฺจาทิปิฯ (อนชฺชตนปจฺจยนโย)ฯ

6. ปโรกฺเข อ อุ เอ ตฺถ อ มฺห ตฺถ เร ตฺโถ วฺโห อิ มฺเห

อปจฺจกฺเข ภูตานชฺชตเน วตฺตมานโต กฺริยตฺถา ออาทโย โหนฺติฯ อกฺขานํ=อินฺทฺริยานํ ปรํ ปโรกฺขํฯ ตสฺมิํฯ ‘‘อปโรกฺเขสู’’ติ วจนา กฺย+ลาทิวิกรณา น โหนฺติฯ

5,71. ปโรกฺขายญฺจ

ปโรกฺขายํ ปฐม+เมกสฺสรํ สทฺทรูปํ ทฺเว ภวติฯ ‘‘ภูสฺส วุก’’ อิติอาทีสุ วุก, ภูว ภูว อิติ ทฺวิตฺเต –

5,75. โลโป+นาทิพฺยญฺชนสฺส

ทฺวิตฺเต ปุพฺพสฺส อาทิโต+ญฺญสฺส พฺยญฺชนสฺส โลโป โหติฯ

18. ปุพฺพสฺส อ

ออาทีสุ ทฺวิตฺเต ปุพฺพสฺส ภูสฺส อ โหติฯ